In
deze
link een selectie van blogs van 2023.
31 december 2023,
Steven Verhelst
Evolutie
De titels van de blogs van de afgelopen weken waren uiteraard
ge-inspireerd door het boek van Louis Couperus dat ik momenteel aan het
lezen ben, nog net op tijd voor het einde van het Couperusjaar.
Maar als er woorden uitsterven, komen er ook nieuwe woorden bij, net als bij de biologische evolutie.
Waar biologische evolutie tienduizenden, honderduizenden jaren duurt, is de evolutie in woordgebruik sneller.
Dit jaar werden onder andere de volgende woorden toegevoegd aan de Van Dale:
Contactloos, deradicaliseren, eindbaas, groepsselfie,
hackathon, nokkievol, snapchatten en zelfcitatie. Natuurlijk zijn er
nog veel nieuwere woorden die misschien alleen jongeren gebruiken,
zoals cringe, yolo en kaulo.
Met uitsterven bedreigd worden dan weer: Oude zemelaar, goeiesmorgens, bokkenlul, de blits zijn, en bandrecorder.
Maar de grootste verandering zal ontstaan als de mens uitsterft.
28 december
2023,
Steven Verhelst
Oude woorden, dingen die voorbij gaan 6: Radio & TV
Wie kijkt er tegenwoordig nog televisie, en wie luistert er radio?
Televisie? Het is YouTube, Netflix, Amazon prime,
TikTok... geen hond onder de veertig jaar die nog televisie kijkt.
Radio? In de auto misschien, en dan luisteren de meeste mensen waarschijnlijk naar hun eigen playlist op Spotify.
Radio en TV - zijn het uitstervende media, dingen die voorbij gaan?
25 december
2023,
Steven Verhelst
Oude woorden, dingen die voorbij gaan 5: Couperus
Eerder deze maand schreef ik al kort over Gerard Reve, omdat het zijn
honderdste geboortedag was. Dit jaar is ook het Couperusjaar, omdat
schrijver Louis Couperus honderd jaar geleden overleed.
Ik had nog nooit een boek van Couperus gelezen - wel had
ik ooit als tiener een begin gemaakt in De stille kracht, maar ik kwam
niet verder dan pagina 1.
Nu leende ik het boek "Van oude menschen, de dingen die voorbij gaan" uit de bibliotheek.
Het lezen is wat moeizamer dan bij andere boeken. Vanwege
de hier en daar verouderde spelling, het taalgebruik en de langere
zinnen. Maar wie zegt dat je niet wat moeite mag doen bij lezen?
De leesvaardigheid van studenten neemt gestaag af - er
worden nu al cursussen aangeboden hoe je moet studeren en zelfs hoe je
aantekeningen moet maken bij college, want sommigen kunnen hoofd-
en bijzaken niet meer onderscheiden. Ik leg de schuld voornamelijk bij
sociale media, waardoor jongeren weinig meer lezen dan blogposts en
tweets.
21 december
2023,
Steven Verhelst
Oude woorden, dingen die voorbij gaan 4: Piep jan knor
Sommige woorden dreigen te verdwijnen, hoewel ze gewoon leuk zijn. Je
hoort ze niet meer, en bijna niemand weet meer wat ze betekenen. Piep
jan knor - ik hoorde het onlangs eens op YouTube in het "
poep en pies menuet" van de Stratemaker-op-zee show.
Piep jan knor is jaren 70 lingo voor fleppen, naaien,
wippen. Minnekozen, cohabiteren. Van krikkemans gaan, een gangetje
witten, vaginaal bungeejumpen.
Zo gaat het met woorden en termen, en zo zal het blijven gaan.
18 december
2023,
Steven Verhelst
Oude woorden, dingen die voorbij gaan 3: De avonden
Gisteren was het de honderdste geboortedag van wie ik wel eens de
grootste oudehoer uit de Nederlandse literatuur noem: Gerard Reve (maar
er is niets tegen gehoudehoer, zolang god's zegen er maar op rust).
"Na mijn dood word ik op de scholen tien jaar vrijwillig
gelezen en daarna nog eens tien jaar verplicht. Dan noemen ze een
straat naar me. En dan ben ik helemaal vergeten. Niemand weet toch meer
wie Tweede van der Helst was?"
De nieuwe voorzitter van de Tweede Kamer sloot gisteren
het overleg af met het gedicht 'dagsluiting' van Reve. Ook in de
talkshow Khalid & Sophie. Daar ging het helaas meest over zijn
televisieoptredens en veel minder over zijn boeken.
Of Reve nog gelezen wordt? Door mij wel, af en toe. De
avonden, Op weg naar het einde, Nader tot U, Een circusjongen, Vier
wintervertellingen... Maar verder denk ik dat er niemand onder de
40 jaar is die vrijwillig Reve leest.
15 december
2023,
Steven Verhelst
Oude woorden, dingen die voorbij gaan 2: aderlaten
Sommige woorden dreigen te verdwijnen, hoewel ze gewoon leuk zijn. Het woord van vandaag is minder leuk.
Aderlaten.
Ik vertel er wel eens over op een college biomedische
wetenschappen. Aderlaten was een praktijk die tot in de Middeleeuwen
werd uitgevoerd: bij een patiënt werd een ader open gesneden en
liet de arts een flinke hoeveelheid bloed weglopen.
Het had te maken met de zogenaamde 'humorenleer', ooit
opgesteld door artsen uit de tijd van de oude Grieken. In het lichaam
van de mens zitten vier sappen (of humoren): bloed, slijm, gele gal en
zwarte gal. En die moesten in balans zijn. Waren ze niet in balans, dan
kreeg je ziektes of andere aandoeningen. Een teveel aan zwarte gal,
leidde bijvoorbeeld tot melancholie (melaina voor zwart en chole voor
gal).
Mijn evenwicht neigt ook meer naar een grotere hoeveelheid zwarte gal, maar dat is een ander verhaal.
Om het evenwicht te herstellen werd er bloed afgenomen bij
patiënten. De symptomen verminderden meestal tijdelijk, omdat de
patiënt verzwakte. Dat heeft bijgedragen aan de instandhouding van
deze praktijk, tot in de 19e eeuw, waarin het langzaamaan minder
aanbevolen werd. De wetenschappelijke inzichten over ziektes werden
steeds beter. Nog steeds. Dus waarschijnlijk zullen er in de toekomst
wel meer medische behandelingen in vergetelheid raken.
14 december
2023,
Steven Verhelst
Oude woorden, dingen die voorbij gaan: schillenboer
Sommige woorden dreigen te verdwijnen, hoewel ze gewoon leuk zijn.
Schillenboer bijvoorbeeld. Je hoort het woord niet meer, omdat het
beroep is uitgestorven.
Wanneer ben jij voor het laatste een schillenboer tegengekomen?
Vroeger kwam de schillenboer huis aan huis om groente- en
broodafval op te halen als veevoer. Dat was nog voor de GFT-bak
uiteraard. Uit hygiëne-overwegingen kwam er eind jaren 80 een
verbod op de schillenboer onder toenmalig minister van landbouw Braks.
Dit had onder andere te maken met het uitbrekenv van de varkenspest.
Later zijn er nog wel wat experimenten geweest voor herintroductie van
de schillenboer, maar zonder veel succes. Het beroep en het woord
sterft een langzame dood. Dus prevel het maar zachtjes bij het wakker
worden of voor het naar bed gaan, onder de dekens.
Schillenboer.
11 december
2023,
Steven Verhelst
Ontgroeningen
Ontgroeningen zijn deel van de introductie bij studentenverenigingen. Maar hoe ver moeten ontgroeningen gaan?
Vandaag is het vijf jaar geleden dat de KU Leuven student
Sanda Dia overleed na een ontgroening door de studentenvereniging
Reuzegom. De gruwelijke details zal ik niet neerschrijven - die zijn
wel ergens anders op internet te vinden. Maar Dia werd tegen het eind
van het ontgroeningsweekend bij het Antwerpse ziekenhuis afgezet met
een lichaamstemperatuur van nog maar 27 graden. Twee dagen later, op 7
december 2018, overleed hij.
De studenten die de ontgroening organiseerden, wisten de
sporen van hun daden zo goed mogelijk uit. Uieindelijk kwamen ze er na
een strafproces, waarin ze elkaar zo veel mogelijk spaarden, met een
taakstraf en een boete vanaf.
Verenigingen waarbij je alleen kan toetreden na een
ontgroening - ik heb geweigerd daar lid van de worden. Wees jezelf. Doe
geen dingen om erbij te horen.
7 december
2023,
Steven Verhelst
GTA
Gisteren werd er een trailer van het computerspel GTA VI gelanceerd. Eerder dan gepland vanwege een gelekte video op Twitter/X.
Grand theft auto - ik heb het meer dan tien jaar geleden
één keertje gespeeld bij een vriend in Engeland. Maar de
reeks GTA videogames ken ik natuurlijk wel, want het is een van de
meest succesvolle series. En de invloed van GTA gaat nog veel verder.
Vijf jaar geleden maakte iemand in mijn laboratorium zelfs een
GTA spoof als voorkant van een wetenschappelijk tijdschrift, waarin we een artikel publiceerden.
6 december
2023,
Steven Verhelst
Isoamyl acetaat
Ik zat in een wijnbar een glas Italiaanse wijn te drinken met een bordje charcuterie, kaas en olijven erbij.
Eén van de kazen smaakte naar snoepbanaantjes,
ofwel isoamyl acetaat, een makkelijk en goedkoop te maken geurstof, die
ik ooit zelf eens in het laboratorium had gesynthetiseerd.
Jaren geleden heb ik ooit een glas Beaujolais primeur gedronken die naar isoamyl acetaat rook.
Had deze kaas naast een berg Haribo banaantjes gelegen? Of
waren het in feite in kleine stukjes gesneden snoepbanaantje die ik met
mijn halfbeschonken kop niet meer van kaas kon onderscheiden?
2 december
2023,
Steven Verhelst
