Cafébezoek
Toen gisteren mijn kinderen op zwemles waren, ging ik kort het café tegenover het zwembad in.
Ik had een boek bij me en had geen zin om buiten op een stoepje te gaan zitten lezen.
Nadat ik aan een van de tafeltjes was gaan zitten,
bestelde ik bij de cafébaas een Ommegang - een straf blond bier
uit de omgeving hier.
Aan de toog zat een wijf met een enorme soepjurk van
bloemetjesstof. Het leek alsof ze er een zwemband onder had. Ze dronk
een pintje - Iets wat in Holland een vaasje hee: een versgetapt pilsje.
Met het volume van de Engelse pint heeft het niets te maken.
Naast de vrouw zat een iel mannetje - mager, uitgemergeld haast - .ook met een pintje voor zich.
Toen het bier van de vrouw op was, nam ze het glas van de
man, dat nog halfvol zat, en dronk dat ook leeg. Daarna gingen ze weg.
Misschien ging dat bij hen thuis altijd zo. Dat zou een hoop verklaren.
22 oktober 2022,
Steven Verhelst
Beer
Ik liep over de Korbinianbrug, waar ik
vroeger altijd overheen fietste op weg van mijn appartement in
stadsdeel Lerchenfeld naar mijn laboratorium aan de Technische
Universiteit München, aan de Weihenstephaner Berg in Freising.
Naast de heilige Korbinian staat een beer met een kist op zijn rug.
Korbinian stichtte het bisdom Freising. Volgens een
legende werd een van de paarden van Korbinian, tijdens een
pelgrimstocht naar Rome, door een beer verscheurd. Korbinian wist de
beer te temmen en liet hem de bagage naar Rome dragen.
De waarheid is waarschijnlijk helemaal anders, maar de
beer staat desondanks in het stadswapen van Freising, en her en der in
de stad staan standbeelden van beren. Dan weet u dat ook weer.
19 oktober 2022,
Steven Verhelst
Ontbijt
Ik ging voor een Blitzbezoek een weekend op en
neer naar München om mijn oude werkgever in Freising te bezoeken.
De professor van de Lehrstuhl aldaar gaf zijn afscheidsfeestje. Hij
gaat begin volgend jaar met pensioen.
Ik had mijn huis al om kwart over vijf 's ochtends verlaten - zonder ontbijt.
Toen ik landde op luchthaven München had ik honger,
en ik besloot het traditioneel Beierse Weisswurstfrühstuück
te nemen: drie Weisswürste met zoete mosterd,, een Brezel en een
halve liter witbier.
Zo vroeg had ik nog nooit aan het bier gezeten.
Máár, als je in Beieren bent, moet je je als een Beier
gedragen. Alleen mijn Lederhose miste nog...
16 oktober 2022,
Steven Verhelst
Click chemie
De vorige post ging over de Nobelprijs voor de chemie en wat bio-orthogonaal betekent.
Maar wat is nu eigenlijk click chemie?
In 2001 definieerde Barry Sharpless click chemie als
chemische reacties die makkelijk zijn uit te voeren, die selectief
verlopen (dat wil zeggen in aanwezigheid van andere delen van het
molecule in kwestie of chemische stoffen), die verlopen in
onschadelijke oplosmiddelen, en die geen of nauwelijks bijproducten
geven.
Het bleek dat een bepaalde reactie die in de jaren 1960 al
ontwikkeld en bestudeerd waren door Rolf Huisgen, ideaal was als click
chemie reactie. Helaas verliep die reactie allleen bij heel hoge
temperaturen. Sharpless en Meldal vonden tegelijktijdig uit dat
koper(I)-ionen de reactie katalyseren, waardoor die bij
kamertemperatuur kan worden uitgevoerd. Koper is helaas toxisch voor
levende cellen, en Bertozzi vond al snel een methode die het koper
onnodig maakt.
Click chemie is iets dat in ontelbare wetenschappelijke
publicaties is gebruikt, en daardoor terecht geëerd met een
Nobelpijs.
Wat mij betreft had die jaren geleden al gegeven mogen
worden, toen Rolf Huisgen nog leefde. Dan hadden Huisgen, Sharpless en
Meldal die prijs kunnen delen, en had Bertozzi hem een volgend jaar in
haar eentje kunnen krijgen!
12 oktober 2022,
Steven Verhelst
Nobelprijs
Mijn
droom over Mulisch, een paar dagen geleden, was misschien onbewust
veroorzaakt door de uitreiking van de Nobelprijzen deze week.
De nobelprijs voor chemie trekt elk jaar mijn grootste aandacht.
Dit jaar ging de chemieprijs naar professoren Carolyn
Bertozzi (Stanford), Morten Meldal (Universiteit van Kopenhagen) en
Barry Sharpless (The Scripps Research Institute) voor de ontwikkeling
van bio-orthogonale chemie (Bertozzi) en click chemie (Meldal en
Sharpless).
Voor Sharpless was het zijn tweede Nobelprijs chemie, want
in 2001 won hij al eens voor de asymmetrische epoxidatie reactie. Kort
na die Nobelprijs verzon hij de click chemie al, terwijl Bertozzi sinds
de oprichting van haar laboratorium, in 1996 aan UC Berkeley, al bezig
was met bio-orthogonale chemie.
Een buitenstaander klinken deze termen waarschijnlijk
exotisch in de oren. Want wat is bio-orthogonaal? En wat bedoelen ze
met click chemie?
De organische chemie begon door toedoen van Friedrich
Wöhler, die uitvond dat organische stoffen (koolstofverbindingen)
niet alleen door organismen gemaakt konden worden, maar ook in het
laboratorium. Maar om complexe moleculen te maken, waren altijd
condities nodig die heel anders zijn dan in een levende cel.
Schadelijke oplosmiddelen, uitsluiting van water, hoge of juist lage
temperaturen, en soms giftige katalysatoren. De transformaties van
complexe stoffen waren wel mogelijk, maar niet in een biologische
omgeving.
Om chemie te doen in een cel of in een levend organisme,
daar werd nauwelijks van gedroomd, laat staan serieus over nagedacht.
Tot Bertozzi vond dat je de 'azide'-groep, die inreactief is in
biologische omgeving, in kunt bouwen in cellen, en met bepaalde soorten
chemie wel kon laten reageren met bijvoorbeeld een fluorescent label,
zodat je precies kon zien waar de azide-groep was ingebouwd.
Dit opent een wereld van mogelijkheden, waar ook ik, eerst
als post-doc en vanaf 2008 in mijn eigen laboratorium volop van gebruik
heb gemaakt. Nog steeds trouwens.
Waar mijn laboratorium misschien kleine stappen voorwaarts
maakt, zijn er ook professoren die echte revoluties ontketenen met hun
vindingen. Bertozzi is daar eentje van, en daarom is die
Nobelprijs volkomen terecht.
8 oktober 2022,
Steven Verhelst
Mulisch en de onsterfelijkheid
Ik droomde dat Harry Mulisch nog leefde. Was hij uit de dood opgestaan, of toch nooit gestorven?
We ontmoetten elkaar op een terrasje in Amsterdam. Hij zag
er oud uit ; geen wonder, want hij zou nu 95 jaar geweest zijn.
Hij bestelde een biertje, wat mij verbaasde, want ik had
verwacht dat hij wijn zou drinken. Wat de dood allemaal met een mens
kan doen, dacht ik.
Dat ik sterfelijk ben, moet eerst bewezen worden, zei hij ooit in een interview.
Mulisch leeft voorlopig voort in zijn boeken, en in de dromen van bepaalde mensen.
5 oktober 2022,
Steven Verhelst
Engskeskoers
Gisteren was er een "Engskeskoers" op de rivier de Dijle in Leuven.
Een race tussen badeendjes over de rivier.
Voor een goed doel kon je een badeendje kopen, die om
14:00 uur met 10.000 andere vanuit een grote zak aan een hijskraan
in de Dijle werd gedumpt. Ongeveer tweehonderd meter verder was de
finish, waar ze door verschillende netten en barrières werden
tegengehouden.
Mijn familie had vier eendjes gekocht.
Uiteraard wonnen we niets.
Maar meedoen was hier belangrijker dan winnen.
2 oktober 2022,
Steven Verhelst
Autoafscheid
Ik verkocht mijn auto - aan een autodealer, want verkopen aan een particulier was mij te veel gedoe.
Een paar dagen terug maakte ik mijn laatste trip, naar Nederland.
Ik reed voorzichtig, want ik wilde geen schade rijden in mijn laatste lange rit.
Tijdens de autorit dacht ik aan mijn opa. Toen hij
gepensioneerd was, bezat hij een Volvo, waarin hij nauwelijks reed. Het
enige ritje dat ik me herinnerde ooit met hem gemaakt te hebben, was
van de Leeuwerikstraat naar de Stadsgehoorzaal, beide in Vlaardingen.
We hadden ook kunnen wandelen.
In de Stadsgehoorzaal was een expositie van slangen,
die later onder Slangenexpo Serpo een definitieve plaats kreeg in
Delft. We bekeken de pythons, de adders, de ratelslangen.
Jaren later gebruikte mijn opa zijn auto nauwelijks meer.
Af en toe reed hij op zaterdag een rondje door Vlaardingen-Ambacht. Dat
moest, zeiden ze bij de autodealer. Een motor moet af en toe draaien.
Maar ergens heen gaan deed hij zelden meer.
Slangenexpo Serpo was in Delft, en Delft was te ver voor een autorit.
Op een gegeven moment besloot hij zijn auto van de hand te doen.
De laatste zaterdag, ten tijde dat hij zijn rondje door de buurt zou maken, belde hij mijn oma.
Ik heb mijn auto in de prak gereden, zei hij met zachte stem.
In de prak was een groot woord. Maar voor mijn opa was alle schade dramatisch.
Hij was achteruit zijn garage uit gereden, terwijl zijn
portier niet goed gesloten was. Die vloog tegen de muur, met wat
krassen op het portier ten gevolge.
Uiteindelijk werd alles bij de Volvo-dealer verholpen.
Op aandringen van mijn ouders en mijn oma reed mijn opa
nog een laatste rondje in zijn Volvo, zodat hij geen afscheid zou nemen
van zijn auto met de schade als laatste ervaring.
Ik keerde netjes terug uit Nederland, en bracht de
volgende dag mijn auto naar de Toyotadealer. Ik overhandigde de
papieren en de sleutels en keerde te voet terug naar huis.
1 oktober 2022,
Steven Verhelst
